Blow Off Ne İşe Yarar? Turbo Gecikmesi (Turbo Lag) Nedir?

 

Blow Off Ne (Hava Yönlendirme Valfi) İşe Yarar? Turbo Gecikmesi (Turbo Lag) Nedir? 

Turbo benzinli motorlarda, anlık motor devri değişimlerinde oluşan aşırı turbo basıncının meydana getirdiği basınç tepmesi sebebiyle, turbo şarjın kompresör kanatçıklarına tersi yönde yavaşlatıcı bir etki meydana gelir, bu ise “turbo lag” denen turbo gecikmesine sebep olur. Turbo lag, motorun gaz pedalı tepkisini geciktir, hızlanmayı yavaşlatır. Bunun önüne geçebilmek için turbo şarjların hava çıkışlarında “hava yönlendirme valfi” kullanılır.

Hava yönlendirme valfine; “blow off valfi” , “dump valve” “DV valf: diverter valve” gibi isimler verilir. Modifiye edilerek ıslık sesi elde edilmek için takılan valfe blow off valfi denir, bunda amaç çıkan hoş sesi duymaktır, sadece turbo beslemeli direkt enjeksiyonlu araçlara takılabilir. Hava yönlendirme valfi fazla basınçlı havayı tekrar emiş hattına gönderirken, blow off valfi bu havayı atmosfere (ıslık sesiyle) gönderir.

Turbo şarj şöyle çalışır: egzoz manifoldundan hızla çıkan basınçlı gazlar, turbo türbin kanatçıklarına çarparak türbin milini döndürür ve oradan egzoz hattına giderler, milin diğer ucunda kompresör kanatçıklar vardır ve kompresör kanatçıkları da aynı hızda dönerler. Kompresör kanatçıkları, hava filtresinden temiz havayı emer ve basınçlı bir şekilde emme hattına gönderir, intercooler’da soğumuş hava  gaz kelebeğinden geçerek motora (silindirlere) girer ve volümetrik verimi arttırarak yakıtın yanmasını sağlar.

(Bkz: Turbo Şarjın Çalışması ve Özellikleri).

Dizel araçlarda motora alınan hava dozajlanmaz, yani gaz kelebeğiyle miktarı değiştirilmez, çünkü zaten hava fazlalığıyla (fakir karışımla) çalışma prensibine sahiptirler.

Benzinli motorlarda, motor gücü motora alınan havanın miktarıyla kumanda edilir, yani gaz pedalına basma miktarımız motora alınan havanın miktarını ayarlar. (Gaz kelebeğinin tamamen açık kaldığı ve dozajlamanın sadece enjektörlerin püskürttüğü yakıt miktarıyla ayarlandığı, katmanlı (stratified) enjeksiyon modu da vardır.)

Gaz pedalına basıldığında gaz kelebeği açılır, motorun devri artar, turbo şarjın devri artar, turbonun ürettiği basınçlı hava miktarı artar, basınçlı temiz hava açık olan gaz kelebeğinden geçerek silindirlere alınır, motor gücü ve çekiş artar.

Sürücü iki durumda ayağını gaz pedalından çeker:

Vites değiştirirken

Yokuş aşağı inerken veya düz yolda aracın akarak gittiği anlarda.

Sürücü ayağını gazdan çektiğinde şunlar olur: gaz pedalı kapalıdır, motor devri orta-yüksektir, araç yol almaya devam ediyordur.

Motor devrinin yüksek olması, turbo şarj kanatçıklarının devrinin de yüksek olması demektir, üstelik turbo şarjın devirlenmesi veya devrinin yavaşlaması aniden gerçekleşemez, çünkü turbo mili-kanatçıkları egzoz gazının etkisiyle büyük bir hızla “serbestçe” dönerler. Yani motor devri aniden yavaşlasa bile, turbo büyük bir hızla dönmeye ve basınçlı hava göndermeye bir süre daha devam eder.

Turbo Lag (Turbo Gecikmesi) Nedir ?

Vites değişimi sırasında ayak gaz pedalından çekildiğinde gaz kelebeği kapanır, turbo şarj ise basınçlı hava göndermeye devam eder, kelebek kapalı olduğundan, havanın gidebileceği yol kapalıdır, bu durumda “basınç tepmesi” meydana gelir ve hava basıncı yön değiştirerek turbo kompresör kanatçıklarına yavaşlatıcı bir etkide bulunur, bu sırada ses ve titreşimler de meydana gelir (kanatçıklara zarar verir), aşırı yavaşlayan turbo, tekrar gaz pedalına basılıp motor devri arttırılmak istendiğinde, hemen hızlanıp yeterli basınç oluşturamaz ve motoru besleyemez, gaz tepkisi kötüleşir, arada geçen bu küçük zaman dilimine turbo gecikmesi-turbo boşluğu “turbo lag” denir.

Yüksek motor devriyle (3000-4000 rmp) ayak gaz pedalından çekilmiş halde yokuş inme durumunda da basınç tepmesi meydana gelir, turbo gecikmesi olmasa bile, titreşim-ses ve kompresör kanatçıklarının zarar görmesi durumu meydana gelebileceğinden, yine bu durumda “hava yönlendirme – blow off” valfi açılarak fazla havayı tahliye ederek tekrar emme hattına gönderir.

Blow off valfi, turbo şarj beslemesinde meydana gelen ani basınç sıçraması durumlarında, turbo kompresörün çıkından bir kanal açarak basıncı tahliye eder ve dengeler.

Bazı turbo benzinli araçlarda hava yönlendirme (blow off) valfi kullanılmamaktadır (örneğin bmw twinpower turbo b46 motor), turbo lag ve basınç tepmesinin önüne geçmenin bir başka yolu da, westgate valfinin çok etkin ve hızlı kullanılabilmesidir. Westgate valfi de turbo egzoz giriş hattını by pass ederek, türbin mili yavaşlatabilir, aşırı basıncı önleyip, basınç tepmesinin önüne geçebilir. Bunun için bmw, gelişmiş yazılım ve elektronik olarak kumanda edilen westgate valfi kullanmış, turbo basıncını etkin ve hızlı bir şekilde ayarlayabilmiş. Özetle b46 motorda: elektronik kumandalı westgate valfi (diyaframlı basınç tüpü yok) + blow off YOK

Öte yandan bmw n20 motorda ise: diyaframlı basınç tüplü westgate  + blow off valfi kullanılmış..

Turbo Blow Off Valfi Ne İşe Yarar ? (Turbo Hava Yönlendirme Valfinin Görevi)

Hava yönlendirme valfi, yukarıda açıklanan basınç tepmesinin meydana gelmemesi için, basınç belirli bir değeri aştığında açılır ve fazla havayı tekrar emiş hattına gönderir.

Turbo hava yönlendirme valfi iki şekilde kumanda edilir.

*Pnömatik Kumanda (Selenoid valf yok)

*Elektronik Kumanda (Selenoid valf var)

Pnömatik Kumanda (Selenoid valf yok)

Hava yönlendirme valfi bir basınç tüpüdür, yapı olarak westgate’deki basınç tüpüyle neredeyse aynıdır. İçerisinde bir sızdırmaz esnek diyafram plaka vardır, bu diyafram; kutucuğu iki ayrı odacığa böler. Diyafram bir helisel yay etkisiyle kapalı konumda tutulur. Diyaframın diğer ucun bir çubukla, tahliye kapakçığını (klape) kapalı konumda tutmaktadır.Basınç artıp yay kuvvetini yendiğinde, diyafram ve itme çubuğu hareket ederek, klapeyi açar, hava tahliye edilir. Basınç düştüğünde, yay tekrar diyaframı geri iter ve klapeyi kapatır.

Bu sistemde basınç tüpü; basınç etkisiyle çalıştırılabileceği gibi, vakum etkisiyle de çalıştırılıyor olabilir.

Elektronik Kumanda (Selenoid valf var)

Yeni nesil turbo benzinli araçların turbo şarj ünitelerinde, elektronik kumandalı hava yönlendirme valfi kullanılır. Burada da kumanda iki şekilde olabilir;

*Basınç tüpünün kumandası için basınç-vakum etkisini ayarlayan bir selenoid valf (basınç tüpü var).

*Hava yönlendirme valfini direkt olarak açıp kapatan bir selenoid valf (basınç tüpü yok).

*Basınç tüpünün kumandası için basınç-vakum etkisini ayarlayan bir selenoid valf (basınç tüpü var): Sistem tamamen elektronik kontrol ünitesi (ECU) ile yönetilir. ECU, sensörlerden aldığı basınç sinyallerine göre, selenoid valfi kumanda eder. Selenoid valf, basınç tüpüne etki edecek basınç veya vakumu çok hassas olarak ayarlayarak, yönlendirme kapakçığının açılma miktarını belirler. Yani burada ECU seleoid valfi, selenoid valf ise diyaframlı basınç tüpünü kumanda eder.

*Hava yönlendirme valfini direkt olarak açıp kapatan bir selenoid valf (basınç tüpü yok): Bu yöntemde diyaframlı basınç tüpü bulunmaz, hava yönlendirme valfi tek başına bir selenoid valf olarak, ECU yönetiminde hava yönlendirme kanalını açıp kapatır.

Blow Off Valfi Arızası Nasıl Anlaşılır ?

Blow off valfi arızalanırsa turbo ses yapar. Valf eğer hava sızdırıyorsa bu durumda turbo basıncı düşeceğinden, motorun çekişi düşecektir, hızlanmada kesiklik yaşanacak ve yakıt artacaktır.